In zijn zwart gebeitste schuur ligt een koper geklonken sloepje. ,,Hier heb ik een stuk of acht van gebouwd’’, zegt hij.

Bert van Baar (68) is eigenaar van de Bootbouwschool op Willemsoord in Den Helder en initiatiefnemer van het Wooden Boat Festival. Editie 2021 is deze zomer niet doorgegaan, volgend jaar (2022) is er wel weer een Dutch Wooden Boat Festival: van 1 tot en met 3 juli.

Van Baar daalt een rechte, houten trap af naar de werkplaats. Daar ligt het sloepje. Van Baar: ,,Overnaads. Dat doe ik het liefst. Ik vind het een gemakkelijke manier van bouwen. Je houdt wat speling, de gangen mogen een beetje krimpen of uitzetten. Je moet er alleen voor zorgen dat alle planken op het oog mooi blijven lopen. Karveelbouw is lastiger, daarbij komen de gangen tegen elkaar aan te liggen met een kleine tussenruimte van zo’n drie millimeter. Die tussenruimtes trekken dicht als het bootje in het water ligt.”

Op dinsdag geeft hij les aan Mark Posthuma (15) en Salie Cicek (16), twee vmbo-leerlingen. Het is hun stageopdracht. Een dag in de week werken de beide jongens samen aan hun boot. ,,We plaatsen dan twee gangen en bereiden er twee voor’’, zegt Salie. Dat is ook de opdracht voor vandaag. Hij schaaft lange planken op maat. Mark verwijdert uitgeharde lijmresten tussen twee gangen met een brander. De lijm op basis van epoxyhars wordt zacht en laat makkelijk los. ,,Beter dan schuren’’, zegt Van Baar, die toekijkt. ,,Zo heb je geen last van stof.’’

De jongens bouwen hun boot van multiplex okoume. Van Baar: ,,Okoume is een flexibele houtsoort. Dat is belangrijk. Vooral de eerste plank of zandstrook die tegen de kielbalk komt, krijgt een flinke torsie en die druk je erin.’’

Hij wijst op een stukje plasticfolie tussen een gang en een van de tijdelijke spanten. ,,Epoxy lijmt alles, behalve folie.’’ Het voorkomt hier dat uitgelopen lijm de gang onlosmakelijk met dit tijdelijke spant verbindt. 

Onderwijs

Van Baar begon pas als veertiger met houtbouw en de bootbouwschool. ,,Ik ben op de zeevaartschool opgeleid als machinist, maar heb ook gewerkt als proces operator op een raffinaderij, en als dieselmonteur bij Ceuvel Volharding in Amsterdam Noord.’’

Hier kwamen lijntjes bij elkaar: passie voor bootjes, passie voor hout, en onderwijs. Zo zie je, als er een deur dicht gaat, gaat ook altijd ergens een deur open.

,,In 2002 deed ik een drie maanden durende cursus botenbouw bij Kees Prins in Enkhuizen. Halverwege vroeg-ie: ‘wil je de boel niet overnemen?’ Het was nog maar kort na 9-11. Hij is getrouwd met een Amerikaanse en zij wilde terug naar de Verenigde Staten.”  

Van Baar was op dat moment onderwijzer op een Montessorischool. ,,Mijn vrouw had al eens gezegd: ‘ik zie jou niet oud worden in het onderwijs’. Lesgeven deed ik beslist niet met tegenzin, maar ze had wel gelijk. Weet je wat ik vroeger deed als ik niet kon slapen? Dan ging ik in mijn hoofd een houten bootje bouwen. Sliep ik zo weer.’’

Willemsoord

,,Na een poosje moest ik een andere locatie zoeken voor m’n bootbouwschool. In Enkhuizen werd de huur opgezegd, omdat de gemeente daar woningen wilde bouwen.” Hij vond eerst een nieuwe locatie in Uitgeest, daarna kwam Willemsoord. ,,Hier voel ik me echt op m’n plek. Het was kort na de kredietcrisis. Ik zag wel op tegen de huurprijs, maar ze zeiden: ‘als je winst gaat maken, praten we over huur’.’’

,,Ik ging direct op zoek naar extra werk. Het Hout- en Meubileringscollege (HMC) in Amsterdam zocht stagebegeleiders, toen ik me daar meldde vroegen ze naar mijn achtergrond. Ik zei: ik heb een Bootbouwschool. Wat bleek? Ze zochten óók een docent botenbouw. Hier kwamen lijntjes bij elkaar: passie voor bootjes, passie voor hout en onderwijs. Zo zie je, als er een deur dicht gaat, gaat ook altijd ergens een deur open. Het is geen vetpot, maar ik werd er enorm gelukkig van.’’

Zo leuk, om het maakproces van begin tot eind mee te maken. Je merkt het ook aan de leerlingen. Ze gaan ervoor. Voor wie geldt dat nog?

,,Je merkt het ook aan de leerlingen. Ze gaan ervoor. Zo leuk, om het maakproces van begin tot eind mee te maken. Voor wie geldt dat nog? Bijna iedereen doet gespecialiseerd werk. Je bent een radertje in het geheel. Vroeger hoorden dergelijke ambachten bij het straatbeeld. Kinderen willen worden wat ze zien, dit zien ze niet meer. Terwijl houtbewerking, met welk doel dan ook, geen vak van vervlogen tijden is. Er is behoefte aan vakkundige houtbewerkers. De jongens en meisjes die op een of andere manier op dit pad komen, raken bijna zonder uitzondering enthousiast.’’

In de meeste dingen ben ik niet zo precies, maar hierin wel. Timmerman, botenbouwer, meubelmaker, het lijkt me allemaal wel wat.

,,Ik weet het nog niet’’, antwoordt Salie, op de vraag of hij later houten boten wil gaan bouwen. Hij heeft voor een korte pauze even z’n koptelefoon afgezet ,,Hout is wel leuker om mee te werken dan elektra en metaal.’’ Want die keuzes biedt z’n opleiding ook. Hout lígt hem: ,,In de meeste dingen ben ik niet zo precies, maar hierin wel.’’ Salie heeft thuis de garagebox ingericht voor houtbewerking, om goed te kunnen oefenen. ,,Timmerman, botenbouwer, meubelmaker, het lijkt me allemaal wel wat.’’

Zijn collega-stagiair Mark was eerst nog niet zo zeker over hout, maar denkt nu toch aan een vervolgopleiding bij het HMC. Salie heeft zich daar al ingeschreven.

Al krijgen ze daar geen les meer van hun huidige stagebegeleider. ,,Ik ben nét met pensioen”, zegt Van Baar. ,,Ik heb nu alle tijd voor de Bootbouwschool. Tijdens mijn werk als docent op het HMC gaf ik hier op Willemsoord alleen in de vakanties cursussen.”

Terwijl de jongens doorwerken loopt Van Baar naar een boot die naast de houten trap op z’n spiegel is gezet. Het is een Pooduck skiff. ,,Ik hou van Amerikaanse modellen’’, zegt hij over deze ‘daysailer’. ,,Ze hebben een mooie lijn. In Europa is er nauwelijks meer vraag naar houten schepen, maar daar (in de Verenigde Staten en Zuid-Amerika) wordt nog best veel in hout gebouwd.’’

Aan het hoge plafond in de schuur hangt nóg een boot. Een jol. Van Baar zeilde ermee op het Lauwersmeer. ,,Zwaar overnaads bootje’’, zegt hij. ,,De derde die ik bouw. Dit type heeft geen zwaard, zoals de pooduck skiffs. In plaats daarvan houdt een kielplank ‘m op koers. Het zeilt als een oude fiets. Als-ie vast zit spring je eruit, trekt ‘m los en vaart weer verder.’’

Het hout voor de gangen zaagt hij een beetje rond, zodat ze goed overnaads plaatsbaar zijn. Lange reststukken worden bewaard. ,,Die zaag ik later recht.’’ Hij gebruikt die recht gezaagde latten, voor een cursus Woodcore: iedere lat krijgt door te frezen een holle en een bolle kant.” Bol valt in hol en zo lijmen de cursisten deze latten rond een spant, meestal voor een roeiboot of een kano.

Costa Rica

Hij heeft door te stoppen bij het HMC meer tijd voor het geven van deze cursussen, maar bijvoorbeeld ook voor de organisatie van het Wooden Boat Festival.  Van Baar: ,,En ik heb me aangemeld voor een project in Costa Rica. Daar wordt een zeilend vrachtschip – de Ceiba – gebouwd, helemaal van hout. De initiatiefnemer is een Canadees, Lynx Guimond. Ik kwam hem tegen bij de restauratie van de Tres Hombres in Den Helder. We raakten aan de praat. Hij woont in Costa Rica, vandaar dat de bouw daar plaatsvindt. Ik heb de bouwtekeningen voor hem uitgewerkt en op ware grootte gemaakt.”

Lokale vissers kwamen ook een kijkje nemen. Ze wilden weer de macht over hun eigen bootjes krijgen. 

,,Je ziet dat het hele dorp betrokken raakt bij wat daar allemaal gebeurt op die scheepswerf. Lokale vissers komen een kijkje nemen. Ze willen weer de macht over hun eigen bootjes krijgen, merkte ik. Zelf bouwen. Van hout dat daar overvloedig aanwezig is, in plaats van afhankelijk zijn van iemand die vervuilende polyester bootjes maakt. Ik heb ze geholpen zo’n houten bootje te bouwen.’’

Van Baar is nog steeds betrokken bij wat er in Costa Rica gebeurt. Tijdens het Wooden Boat Festival wordt een zeilbootje – een Sharpie – verloot. De opbrengst gaat naar het project rond de Ceiba in Costa Rica (zie sailcargo.org), dat draait om schoon transport over water met houten zeilschepen. De Ceiba is het vlaggenschip en kan 250 ton aan goederen vervoeren.

Het 25-jarig bestaan van de afdeling Botenbouw van het HMC vormde de aanleiding voor het festival. ,,Zo’n festival is leuk”, zegt hij. ,,Aandacht voor de houten boot en aandacht voor de makers.”

Het Wooden Boat Festival duurt drie dagen en begint op vrijdag 3 september met het startschot voor de botterrace. Vervolgens zijn er presentaties, zoals over accoya, een relatief nieuwe houtsoort voor de bootbouw, en een bijeenkomst over moderne houtbouw en hybride bouwen. Op zaterdag staan onder meer een presentatie van het Ceiba-project in Costa Rica, een tweede hands markt, oude ambachten en straattheater op het programma.

Voor een compleet overzicht, zie dutchwoodenboatfestival.nl.

---

Als je de volgende reportages ook wilt lezen – ik schrijf ze voorlopig maandelijks – vul dan hieronder je gegevens in (mailadres is voldoende).  Je ontvangt ze dan in je mailbox.

[revue_subscribe]